Lente

Het klimaat én het weer zijn hier werkelijk heel anders dan in Friesland. Het begint alweer lente te worden. Juni-juli is het hier winter. En inderdaad hebben wel een dag of drie-vier nachtvorst gehad, zo'n 1 tot 2 graden onder nul waarschijnlijk: een wit waasje op het gras en de buiten staande auto's hadden bevroren ramen. Maar overdag was het dan toch nog altijd zo'n 15°, bij een stralend blauwe lucht met een lekker schijnende zon. Dat was, zoals gezegd nog geen week. Iedereen klaagde steen en been dat het verschrikkelijk was. En ik kan me voorstellen dat als je woont in een optrekje van slechts golfplaat, dat het dan behoorlijk oncomfortabel is met dat weer. (Maar, denk ik dan, met het zomerweer van hier, zo'n 20° 's nachts en 35° met fel-brandende zon overdag, lijkt het me erger in zo'n dan tot oven wordend bouwsel.) Dat soort bouwsels worden door de allerarmsten bewoond; ziekenhuispersoneel heeft een baan, en dus inkomen, en dus betere huizen, dus vind ik dat gemopper op die vreselijke kou wat overdreven. Nog bijna steeds was het hier ongeveer even warm als bij jullie, in jullie hoog-zomer. En inmiddels komt de zon al weer wat vroeger op, en staat hij hoger als ik ontbijt. Ik kan dat duidelijk merken, omdat ik achter in de kamer niet meer in de zon zit daarbij zoals dat drie weken geleden nog wel het geval was. Ook wordt het weer warmer. Nog net niet lekker genoeg om buiten te ontbijten, maar overdag heb ik nu sinds een dikke week mijn fleece niet meer aan. En afgelopen zaterdag maakte ik na de wekelijkse boodschappen een rondje door de omgeving, en zag ik een wei vól schapen met lammetjes. Dus is het nu, althans in mijn ogen, lente.
Opvallend daarbij is dat de winter inderdaad het droge seizoen is. Van de zomer waren er betrekkelijk frequent prachtige onweersbuien. Die zijn er nu al een hele poos niet meer. Het begint overal dan ook behoorlijk geel te worden. Dat kan je op bijgaande foto van die wei met schapen ook wel zien. Alleen waar (veel) gesproeid wordt is het groen. Helemaal begrijpen hoe dat in elkaar zit in deze semi-woestijn rondom mij doe ik het niet: het grondwater is kennelijk niet ver weg, en hier en daar zijn zelfs plassen water. Daar verzamelen zich de koeien en de geiten, die hier los rondlopen. Maar daaromheen is de plantengroei niet groener dan verderop. En zo'n 100km verder naar het westen van hier, voorbij Reivillo, waar ik vorige week weer eens een tochtje door maakte, en waar de echte Kalahari begint, kan ik me nu van voorstellen dat het echt woestijn is. Er staan wel struikjes, maar alles is daar grijs en dor nu. Overigens: dat Reivillo werd zo'n 125 jaar geleden gesticht door een dominee, die Olivier heette, en het dorp waar hij zich vestigde zijn naam gaf, maar achterstevoren geschreven



Overigens zit ik hier nu 9 maanden, zijnde ¾ van mijn afgesproken periode. Ik merk aan mezelf dat ik aan het 'aftellen' ben. Niet dat ik zo nodig weg wil, maar er moet nog van alles geregeld worden, en ik heb daar helemaal geen zin in. Maar regelingen treffen hier is zo mogelijk nog tijdrovender dan in Nederland, dus ik moet er eigenlijk aan beginnen.

Toch zit ik ook wel te bedenken wat dit alles hier met me gedaan heeft, en doet. Veel. Echt gelukkig word ik er niet van, maar het was de bedoeling een ander stukje wereld te zien en te beleven, en wat dat betreft voldoet het zeer aan de gestelde verwachtingen, en levert het ervaringen op die ik werkelijk ook niet gemist zou willen hebben. Ik noemde het al eerder: 'We live in an unequate world' is zo'n beetje het refrein van mijn emoties. Natuurlijk: ik wist al lang dat het oneerlijk verdeeld is in de wereld, en het is een zeer gelukkig toeval dat wij, in Nederland, zeer aan de goede kant van de streep geboren zijn. Maar er is een groot verschil tussen dat theoretische weten en het iedere dag weer zien, voelen en ruiken. En dan nog zit ik hier in het relatief welvarende Zuid Afrika. Weliswaar in een achtergesteld stukje daarvan, maar echt derde wereld is het hier niet. Het kan kennelijk allemaal nog veel erger…

Maar als voorbeelden:

Zoals als gezegd maakte ik vorige week weer eens een mooi ommetje door dit wondermooie land met zijn enorme afstanden en grote verlatenheid. Midden in het absolute niks loopt daar iemand. Ik zit alleen in mijn auto, en is ruimte zat, je zou hem/haar zo een lift kunnen aanbieden. En bij dorpen staan vaak mensen te liften. Maar ik neem geen lifters mee. Nooit. Daar is de niet onaanzienlijke kans dat je beroofd wordt. Daar is de niet onaanzienlijke kans dat je daarbij vermoord wordt. (Dat gebeurt dagelijks, althans dat was de voorlichting die ik van officiële Zuid Afrikaanse zijde kreeg.) Of daar is de kans dat je na afloop wordt gedagvaard wegens seksueel misbruik. En zeg dan maar dat het niet waar is. Dat laatste is een collega die hier voorheen gewerkt heeft overkomen. Ik vind het echt erg om die mensen niet mee te nemen, terwijl ik ruimte zat heb, en de volgende auto mogelijk pas over een half uur langs komt. Maar ik durf niet. Wat doet dat met je?

De misère van onwetendheid, armoede, traditionele onderdanigheid, gevoegd bij en zeer autoritaire instelling van iedereen hier, maak het ook moeilijk. Mensen komen naar het ziekenhuis, en 'leveren zichzelf in', noem ik het maar: nog afgezien van de taalproblemen is een anamnese vaak vrijwel onmogelijk. De patiënt zelf zegt niets, maar laat het woord voeren door een begeleider: vader/moeder, broer of zus, of gewoon buurman. Maar het is ongebruikelijk als patiënt zelf te vertellen wat er aan scheelt, en wordt duidelijk als een inbreuk op de goede gewoontes ervaren als ik daar toch op aandring. Voorgeschiedenis is erg moeilijk te achterhalen, als er niet een status van de patiënt is: men heeft geen idee van tijd; alles dat langer geleden is dan twee weken is 'lang geleden', en als iets dus langer bestaat dan dat is het een 'langbestaand probleem'. Zelfs de vraag 'Hoe oud bent U?' levert lange discussies op, niet zelden eindigend met het ergens uit een plastic tasje grabbelen van een ID-bewijs. Maar zelfs dan weet je het niet zeker, want ten eerste zetten ze daar ook maar wat op, en ten tweede weet ik nooit of dat ID nu bij deze patiënt hoort: Zuid Afrikaanse pasfoto's lijken even slecht als Nederlandse, en die op mijn rijbewijs is ook al een jaar of 9 oud: ben ik dat? Voorts weet niemand welke medicatie hij/zij gebruikt, en verwijsbrieven van clinic's bevatten vaak wel de mededeling dat iemand bijvoorbeeld bekend is met hypertensie en diabetes, en 'on treatment' is, of zelfs speciaal vermeld: 'on regularly treatment', maar niet welke pillen in welke dosering dan, en of er misschien ook nog insuline gebruikt wordt. Als een patiënt vertelt dat hij injecties krijgt kan dat zowel dagelijks meerdere prikken (dus waarschijnlijk insuline) of maandelijks een depot-neurolepticum voor schizofrenie, of allebei zijn. Maar nogmaals: daarnaar vragen is eigenlijk 'not done'. Helemaal begrijpen waarom doe ik niet, maar iemand legde me eens uit dat de echte sangoma's (tovenaars/medicijnmannen) ook helemaal geen anamnese nodig hebben: die 'zien' meteen wat de cliënt mankeert, en het afnemen van anamnese wordt dan ook als een bewijs van onvermogen gezien. Eénmaal barstte een meisje in huilen uit toen ik maar bleef vragen wat er al allemaal voor en met haar gedaan was en werd: wilde ik haar dan echt niet helpen?
Een volgend probleem daarbij is dat het standaard antwoord op een vraag 'Ja' is, onafhankelijk van wat er gevraagd was. En als 'Ja' niet goed blijkt uit te pakken, is het volgende beleefdheidshalve te geven alternatief 'Ik weet het niet'. Stel je mijn anamnese-poging voor: 'Krijgt U van die gele pillen één of twee per dag?' 'Ja.' 'Nee, ik bedoel: hoevéél van die gele pillen neemt U iedere dag.' 'Dat weet ik niet'…
Maar niet zelden is er helemaal geen anamnese: patiënt woonde (en werkte?) al een paar jaar in Johannesburg, werd daar zieker en zieker, en wordt dus door bezorgde familie naar huis gehaald. Op zich begrijpelijk, maar eventuele medicatie daar wordt niet meegenomen, en afspraken met dokters daar, indien aanwezig, genegeerd/vergeten. Vaak is de patiënt ook in een zó slechte conditie dat die ook niets meer kán zeggen, en mogelijk wil hij dat ook niet, want over AIDS en TB zwijgt men. Patiënt is dan na een paar dagen thuis niet opgeknapt, vaak zelfs nog verder achteruit gegaan, en wordt dan bij ons ingeleverd. Letterlijk, want de bezorgde familieleden weten werkelijk niet wat er al gespeeld heeft en nog speelt. En soms wordt de patiënt niet door zijn bezorgde familie gebracht, maar gewoon door een buurman, die nog minder van het geval af weet, maar wel even zijn burenplicht wil vervullen, omdat de familie het druk heeft met andere zaken.

Goed: dit zijn doktersproblemen, míjn problemen. Natuurlijk beïnvloeden die de behandeling van de patiënten nadelig, maar ze worden door de patiënt niet als probleem ervaren.
Daarom nog wat voor mij onbegrijpelijke geschiedenissen:

Op een vrijdag was een wat geestelijk en lichamelijk gehandicapte mevrouw van ca 35 op de OPD geweest, gebracht door haar oudere zus, dat ze in de war was, de zaak 's nachts met name op stelten zette, en thuis wegens wisselende agressiviteit niet meer te handhaven was. De collega die haar toen 'zag' had haar dus willen doen opnemen. Alle papieren in orde gemaakt. En daarna waren de zussen naar huis gegaan, want de dinsdag daarop kon ze haar 'pension', zijnde haar uitkering krijgen, en dat had kennelijk prioriteit boven de opname. Nu kan je een brief van het ziekenhuis met een handtekening van de dokter krijgen dat je
opgenomen bent, en dat een met name genoemde iemand anders dan je uitkering kan uitbetaald krijgen, maar dat wisten de dames kennelijk niet. Dus waren ze woensdag weer op OPD: of zus nu kon worden opgenomen? Hoe was het dan afgelopen dagen geweest?, vroeg ik. Gewoon, goed. Maar hoor eens, als het toch goed gaat, waarom dan opnemen? vraag ik dan met mijn Nederlandse logica. Ze kijken je dan aan of je gek bent: ze moet toch opgenomen worden? De hele nacht in touw! Zinloze discussie is dan wat het 'gewoon, goed' van afgelopen dagen betekent: de verhalen veranderen waar je bij zit, en het is niet eens jokken wat ze doen, maar hún werkelijkheid kennelijk. Nou ja, mevrouw werd dus opgenomen op woensdag. Vrijdag op de afdeling: 'Nee, met die mevrouw is niets mis'... Maar er was nog geen contact met de familie geweest, en men was vergeten bloed af te nemen gisteren, dus die uitslagen waren er ook nog niet. Wordt maandag vervolgd….

Of een jongen van 9 die komt met de vraag van zijn moeder of hij voor zijn horrelvoet een orthopedische schoen zou kunnen krijgen. Blijkt er afgelopen 9 jaar nog nooit een orthopeed, of zelfs een andere dokter naar die voet gekeken te hebben! Als je dat meteen na de geboorte behandelt, heb je alle kans dat het redelijk goed komt. Nu niet meer, maar beter dan het is kan het in ieder geval. Doodzonde! Hoe het verder met die jongen ging op school, vroeg ik, want een aangeboren probleem komt vaak niet alleen. Hij gaat helemaal niet naar school! Hij kan niet praten! Hij kan wel horen, vertelde zijn moeder. Kan je je dat voorstellen: nooit naar laten kijken! Ook hij was als baby op iets geweest wat bij ons consultatiebureau heet: hij had zijn vaccinaties gehad. Er moet dus contact met een professional geweest zijn. Maar kennelijk niet hier over. Triest. Zijn ouders hebben kennelijk geheel geaccepteerd dat het nu een keer een gehandicapte jongen was. Maar ze hadden onlangs gehoord dat je geld kon krijgen voor speciale schoenen, dus dat waren ze nu aan het proberen. Ook naar een speciale school? Ja, daar hadden ze wel van gehoord; er was in hun dorp een andere jongen die naar zo'n school ging, en hij was wel eens mee geweest daar. Maar die mensen waren een paar jaar geleden verhuisd, en toen was dat dus gestopt. Goh, zou dat ook kunnen???

Dit land blijft me verbazen, maar dat het krijgen van een 'pension' veel belangrijker is dan het behandelen van je ziekte heb ik werkelijk al sterfgevallen zien opleveren. Triest, als je dat ziet gebeuren.

Wat zeg ik dan tegen mezelf? We live in an unequate world. En wat doet dat met me?




--------

P.S. dd 5 augustus 2008:
Ik maakte vanmorgen een plaatje van de boom die ook al in het stukje 'herfst' van dit dagboek staat. Ik bedacht me dat ik geen winterplaatje van hem had, en ik was bang dat ik binnenkort niet meer zou weten hóe kaal hij wel niet was. Zie dus plaatje 'winterboom', hieronder. Ik merk daarbij op dat dit plaatje ongeveer op dezelfde tijd genomen is als het 'herfstboom'-plaatje uit het bericht van 24 april, en aan de stand van de zon, die nu nog niet de tuinmuur beschijnt omdat hij nog te laag staat en de muur in de schaduw van het huis is, kan je zien dat dat toch nog anders gaat dan toen het nog herfst was.
Ik was maar net op tijd: tussen de middag zag ik dat de eerste blaadjes uit hun knop waren gekomen: het is een 'lenteboom' geworden!