Eerste indrukken

De eerste 10 dagen Ethiopië zitten erop. Het is weer weekend, en dat is een rustige dag om een stukje te schrijven.

De reis hierheen was voorspoedig. Even leek er een kink in de kabel: bij aankomst in Addis Ababa bleek het erg moeilijk om de chauffeur van het hotel waar ik zou overnachten te vinden: die stond buiten en ik binnen. Maar even buiten kijken kan niet, want als je dan weer terug wilt moet je uitleggen wat je binnen gaat doen (ik had immers geen ticket voor een vertrekkende vlucht meer), en weer helemaal door de security-check inclusief bagage door de röntgen, alle metaal, inclusief riem en schoenen uit, etc. We blijken na aanvankelijke aarzeling dat rondje achter elkaar gemaakt te hebben: toen ik buiten was, was hij binnen, en toen ik niemand buiten zag en weer naar binnen ging was hij weer naar buiten gegaan, omdat mensen hem verteld hadden dat ik dat ook gedaan had. Ik had ondertussen geld gewisseld en een Ethiopische simkaart voor mijn telefoon gekocht. Dus kon ik het hotel bellen om te vragen hoe het zat. De chauffeur echter had zijn telefoon in de auto laten liggen en kon ik dus niet bereiken. We hebben elkaar uiteindelijk getroffen, anders was ik niet zo ver gekomen als ik nu ben.
Het tweede probleem dat zich aan leek te dienen was dat het ticket voor mijn vervolgvlucht niet zoals afgesproken bij de balie van het hotel lag. Middels Skype contact met Nederland gehad, en daar is kennelijk druk heen-en-weer gebeld. De volgende morgen aan het ontbijt werd mijn ticket alsnog bezorgd.
Ik heb een klein stukje door Addis gelopen. Het is een wereldstad, dus wat kan je zeggen van een indruk van wat straten om de hoek van het hotel? Op Schiphol was mijn shampoo uit mijn handbagage gehaald (dat is me nog nooit gebeurd), dus ik op zoek naar nieuwe shampoo. De winkeltjes hadden alleen reuze-flessen, wat niet handig is onderweg, maar ik vond uiteindelijk een flesje baby-shampoo. Dat gebruik ik nu.
Het was wel weer fijn om in Afrika te zijn: de warmte, het stof, de geurtjes, de rode aarde (ook al in Addis). Ik was veel te lang niet hier.

Het vervolg van de tocht ging vlot: vliegtuig naar Gambela, waar ik opgewacht werd door mensen uit Dembi Dolo, en daarna drie uur hobbelen in een Toyota Landcruiser. Aanvankelijk asfalt, na een klein half uur hielt dat al op. Aanvankelijk vlak, gebied. Buiten Gambela, dat niet erg groot is, wat landbouw en wat struikgewas, en toen de weg begon te klimmen (Gambela ligt op ongeveer 500m, Dembi Dolo op ongeveer 2000m) werd de begroeiing dichter en bos-achtig, zonder echt oerwoud te worden: ongeveer zoals in het Noorden van de Centraal Afrikaanse republiek. Boven was het weer veel bewoonder, met veel landbouw en veeteeld, althans erg kort gras met koeien en geiten. De kwaliteit van de weg werd geleidelijk aan ook wat slechter, maar bleef redelijk.

Ik ben tot nu toe in Danka, wat tegen Dembi Dolo aan ligt, gebleven, bij de 'Dochters van Liefdadigheid' als dat tenminste zo heet in het Nederlands: 'Doughters of Charity' noemt Sr Evelyn het. Ze is Filipijnse, die al ruim 15 jaar in Ethiopië, en daarvan ruim 9 jaar hier woont en werkt. Ze hebben een mooie compound, met beperkte logeergelegenheid. Er is (regen)water, dat ze opvangen en oppompen, zodat het stromend water is, met het verzoek er erg zuinig mee te zijn. Er is vaak elektriciteit van het algemeen stroomnet, en als dat er niet is (volkomen omvoorspelbaar; langste periode zonder stroom tot nu toe drie dagen!) hebben ze met zonnepanelen op het dak opgewekte stroom die in kleine pitjes je kamer toch verlicht. We eten lekker: iedere morgen omelet en brood en een soort pannenkoeken. Dat laatste is niet Ethiopisch maar wel lekker. Bij de lunch en het avondeten is er injera, de traditionele Ethiopische pannenkoek-achtige meelspijs, die je hele bord hoort te bedekken, en waarop je dan groentes, sausjes, sla, vlees of wat er maar aangeboden wordt op legt. Als je het helemaal Ethiopisch doet gebruik je dan je rechter hand om wat er op de injera ligt in een klein stukje dat je er van af scheurt, te vouwen en dat in je mond te stoppen. In Zuid Afrika had ik een Ethiopische collega die me dat leerde, maar echt goed gaat het me nog steeds niet af. Sr Evelyn legt er dan ook vork en mes naast, en gebruikt die ook zelf. Eén maal, afgelopen vrijdag, hadden we een echt diner, met veel gasten (allemaal paters van omliggende parochies; één van hen noemde het gekscherend 'little Vatican'), o.m. ter ere van het afscheid van mijn voorganger. Daarbij werd echt Ethiopisch gegeten: grote schotels met enkele lagen erg grote injera, daarover mij onduidelijke vulling met groente, vlees en (veel) kruiden, daarover een dunnere injera. Je moet dan met he rechter hand in die bovenste injera graaien, doorduwen tot je onderaan bent, en door dan die onderste laag injera in één beweging om de rest te vouwen kan je dat alles in je mond stoppen. Daar ik daar dus niet zo handig in ben en niet kon zien wát ik nu in mijn mond stopte was dat bij iedere hap een verrassing: soms echt erg lekker, dan weer brandend scherp van de peper.
Nog iets over het eten: men maakt hier vlees klaar door het beest in stukken te snijden/hakken zonder enige respect voor de anatomie. Dat betekent dat je zomaar botten of splinters daarvan kan tegenkomen. Afrikanen vinden dat niet erg, vaak in tegendeel: ze kunnen verzaligd kijkend botten tussen hun tanden laten kraken om merg uit een pijp-been te krijgen: héérlijk! Nou ja, ik niet dus. Ik neig hier eerder tot vegetarisme.

En dan het werk, want daarvoor ben ik hier tenslotte.
Ik ben tot nu toe op twee locaties van de vijf waar we heen zullen geweest: Danka en Alecu. De weg van Danka naar Alecu is van een kwaliteit die ik uit Congo ken: ik schrik niet gauw meer. Maar als het regent glij je van de soms steile hellingen af, en kan je er dus niet langs.
Het landschap is sterk heuvelend, grotendeels bedekt met akkers (ik zie vooral mais, sorgum, en lager spul) en ook stukken gras waar koeien en geiten gehoed worden. Maar hier en daar ook meer bossige stukjes. Men zegt dat de overheid er streng op let dat er niet (verder) ontbost wordt: je mag alleen een boom omhakken als je een even groot volume aan bomen plant. Dat is ingewikkeld omdat er zeer algemeen op hout gestookt en gekookt wordt.
We zijn doordat het regende één dag niet naar Alecu gegaan, en toen in Danka gebleven. Dat viel niet in te halen want de resterende dagen dat we er niet waren, werden gevuld door een vaccinatie-campagne (die hebben ze één of tweemaandelijks), waaraan alle personeel van de kliniek mee doet, en dan is de kliniek dus dicht.
Het kliniekje in Alecu is klein en donker. De lampjes die ik had meegebracht voor ze maken het werk zinvoller; hoe ze het ooit zonder gedaan hebben kan ik wel raden, maar wil ik niet weten. Er is voor twee onderzoekkamers slechts één onderzoekbank, en dat is slechts een halve.
In Danka is de kliniek een stuk ruimer opgezet. Grote kamers, met een groot raam, waardoor veel meer licht. Maar ook hier is de uitrusting beperkt en krakkemikkig. Er is een otoscoop (zo'n ding om in oren te kijken), maar die had lege batterijen. Ze hebben op ons aandringen nieuwe batterijen gekocht, maar de batterijen op de markt hier liggen die ik weet niet hoe lang in de zon, en daardoor was het licht wel iets, maar niet veel beter.

We zijn hier om de vaardigheden van het medisch handelen bij te spijkeren. Daarbij is opvallend (en tegenvallend) dat de vooropleiding van de 'nurses' die het werk doen uiterst gering lijkt te zijn. Ze hebben een opleiding. Als je die gevolgd hebt, ben je 'nurse' en mag je werken. Het afleggen van een examen is pas sinds een paar jaar verplicht; alle mensen die ik tot nu toe als nurse tegenkwam zijn van ruim vóór die tijd, en hebben dus vast wel hun tijd op de opleiding uitgezeten (ook daarvan heb je overigens verschillende niveaus maar wie wat volgde en hoe lang is me (nog?) niet duidelijk), maar niet één is dus echt gediplomeerd. En dat is te merken: kennis van anatomie is uiterst beperkt: op de afsluitende klinische les die mijn voorganger hier gaf aan de groep nurses van 'onze' vijf klinieken, kon er uiteindelijk één juist aangeven waar het hart zich bevindt. De kennis van fysiologie (anatomie = waar zit het; fysiologie = hoe werkt het) is nog veel beperkter, en kennis over pathologie (hoe werkt het als het niet goed werkt, c.q. ziek is) vrijwel afwezig.

Mijn voorganger zat hier zo'n 4-5 weken. Hij was één dag langer dan ik in Danka en Alecu. De tijd daarvóór was hij doende met deze streek te bereiken (de vlucht Addis-Gambela was niet georganiseerd; hij heeft het per auto gedaan en was ruim een week onderweg), en was hij in de andere drie klinieken. Ik kan dus een beetje zien hoe het gaat hier.

Het is een vooroordeel: Europeanen hebben de klok, Afrikanen hebben de tijd. Maar er zit zeker een grond van waarheid achter. En Afrikanen mogen dan de tijd hebben, de betekenis van tijdsverloop en afspraken is hier toch anders dan wij gewend zijn. Ook in medisch opzicht. Iemand heeft een klacht: pijn, diarree, noem maar wat. En wil daar wat voor of tegen. De vraag hoe lang het probleem al bestaat begrijpen ze vaak niet: 'Wat maakt dat nu uit: ik heb nú last!' Dan kan je proberen uit te leggen dat hoesten of diarree sinds 2 dagen vervelend maar zelden een symptoom is van een ernstige kwaal. Datzelfde gedurende 2 weken verandert het al, met name als er al behandelpogingen gedaan zijn. Datzelfde gedurende 2 maanden wijst vaak op iets ernstigers dat er achter zit: 2 maanden diarrhee: HIV?? 2 maanden hoesten: TBC??
Merkwaardig is dat niet alleen de patiënten, maar ook de nurses zich dat kennelijk onvoldoende realiseren. Om niet te zeggen: het zit niet in hun systeem van denken. Dus bestaat een groot deel van onze activiteit tot nu toe (en vanaf nu van de mijne) uit het stellen van de vraag: 'Hoe lang al?' Ik denk dat we het de nurses nu wel uitgelegd hebben, maar die moeten het keer op keer weer aan de patiënt uitleggen, waarom ze niet gewoon meteen een injectie penicilline krijgen, maar eerst allemaal lastige, voor hun gevoel ook irrelevante vragen moeten beantwoorden.

Want ja, die injecties, dat ik ook zo wat. Er heerst het diepe geloof dat een injectie véél beter werkt dan pillen. Wát er ingespoten wordt geeft niet, maar een prik hoort erbij. En dan komen er zo'n stel witte wijsneuzen zeggen dat het anders moet. Dat injecties soms werkelijk nuttig zijn, maar alleen als je het betreffende medicament niet op een andere manier naar binnen kan krijgen. Of niet in voldoende hoeveelheid. En beide zijn eigenlijk vrij zeldzaam in het gewone leven. Bij pijn is een stel pillen vaak zelfs beter, want die werken vaak langer en daar heb je dus meer aan. En penicilline of andere antibiotica maken bacteriën dood, maar verlagen geen koorts, noch stoppen ze het hoesten. Dat doen ze alleen indirect, als de koorts of het hoesten door een bacteriële ontsteking wordt veroorzaakt. En dat is vaak niet het geval: bij malaria doet penicilline niets! Het is in Nederland vaak al een heel werk om uit te leggen dat penicilline geen algemeen wondermiddel is; hier hebben de mensen dat al jaren gewoon voor van alles en nog wat gekregen, omdat de nurses ook niet beter wisten.
Of, maar dat is mogelijk een kwaadaardige gedachte, omdat het hier een volledig particulier systeem is, waarbij de patiënt krijgt wat hij vraagt mits hij betaalt. In ieder geval is het gewoonte om erg vaak en voor van alles injecties te geven. Benieuwd of we dat omgebogen krijgen. Het ziet er naar uit dat de nurses althans zeggen te begrijpen wat we bedoelen. Nu afwachten of ze het ook gaan doen als we er niet bij zijn.
Het tweede wat duidelijk niet de gewoonte was, was de patiënt onderzoeken. Hij zegt dat hij koorts heeft en hoest. Dus is dat zo. Geen thermometer gebruiken, geen stethoscoop gebruiken, niet eerst kijken. Dat is ook moeilijk in het donker trouwens. Vandaar dat ik een stapel thermometers en wat lampjes mee bracht, die laatste oplaadbaar door ze in het licht te leggen.

Zoals hierboven al even ter sprake was: ik ben de tweede in dit project. Mijn voorganger heeft het met grote moeite (zie transport-probleem, maar dat was slechts één van de problemen) opgestart. We waren een dikke week hier samen, hij is vandaag afgereisd. Ik ben hier nu 'alleen'. Nou ja, te midden van de zusters en paters, de nurses, en heel erg veel erg vriendelijke andere Ethiopiërs.
Mijn voorganger heeft zijn periode afgesloten met een 'klinische les', waartoe uiteindelijk alle nurses uit de vijf klinieken, voor zover niet op vakantie, aanwezig waren. Dat is heel wat, want vervoer is werkelijk een probleem. Hij recapituleerde wat je op een patiëntenkaart moet zetten (niet alleen wat je voorschrijft, maar ook waarom, met name je diagnose) en hoe je lichamelijk onderzoek doet. Aan mij om dit te blijven herhalen en zo mogelijk uit te breiden.

Ik blijf benieuwd.

HgrJW.


P.S.: wegens beperkte internet-mogelijkheid (nog) geen foto’s.