Bij- en nascholing.

Het wordt hoog tijd weer eens iets van me te laten horen. Mijn probleem is een beetje wat ik zal vertellen, omdat ik niet wil vervallen in 'meer van hetzelfde', en gelukkig is mijn leven voor een aanzienlijk deel gewoon routine. Buitengewoon andere routine dan de Nederlandse, maar wel routine.

Eén van de dingen waar ik me in Nederland mee bezig hield was het organiseren en 'maken' van na- en bijscholing voor huisartsen. Iets dergelijks bestaat hier natuurlijk ook. Mij ontgaat het hoe en waarom van de organisatie ervan ten enenmale, maar ik volg het geboeid, zowel om de inhoud, als om de vorm.

Alweer een maand of vier geleden bleek er opeens een cursus aangeboden te worden voor de hele ziekenhuis staf over 'perinatal care', zijnde de zorg rondom een bevalling. Het District, de provinciale instantie die 'over' ons gaat, bood dit aan, en niet vrijblijvend: wie moesten er allemaal heen. Dat is natuurlijk een probleem: alle dokters van het ziekenhuis naar een cursus, hoe moet dat dan met dat ziekenhuis? Daar was zelfs aan gedacht: er werd dezelfde cursus op verschillende lokalisaties gegeven, en een klein deel van onze collega's ging dus op maandag naar Vrijburg, de dichtstbijzijnde stad, ca 70km naar het noorden van hier, en de rest op dinsdag naar een luxe hotel in Taung. Die twee dagen draaide het ziekenhuis dus naar vermogen op zondagsdienst, maar daar patiënten dat niet weten, en ook voor ons de aankondiging pas vier dagen tevoren kwam, was de toeloop naar de polikliniek 'normaal'. Ik begrijp nog steeds niet hoe men dat doet: ik ben een trage werker, maar veel sneller kan ik niet zonder erg veel in te leveren op kwaliteit, en vooralsnog weiger ik dat. Om dat te compenseren werk ik dan gewoon langer, ook al niet echt tot genoegen van onze medisch directeur, maar voorlopig wordt dat getolereerd. Op dagen als die genoemd, moeten dus veel te weinig dokters er veel te veel patiënten 'doordraaien'. Inderdaad zie je dan de dagen daarop de onjuistheden langskomen, maar dat schijnt allemaal te mogen hier.
Ik vraag me dan zachtjes af: als dat district dit nu organiseert, waarom dan dit onderwerp, en waarom dat pas een halve week tevoren aankondigen, en waarom niet wat keus in wie nu wil en wie niet.
Het onderwijs zelf was strikt frontaal: meester voor het bord (in dit geval het scherm van de projector die PowerPoint presentaties gaf), leerlingen in de klas. Die leerlingen bleken een zeer gemêleerd gezelschap: niet alleen de dokters uit ons ziekenhuis, maar ook enkele van andere ziekenhuizen, die net als onze collega's die naar Vrijburg waren geweest straks hun eigen ziekenhuis weer draaiend moeten houden als hún collega's weer met z'n allen naar de cursus bij hen in de buurt zijn. En daarnaast, en dat was een nog grotere verrassing, de 'nurses', verpleegkundigen die in de perifere clinic's (ook) de verloskunde bedrijven.
Ik vond de onderwerpen boeiend gebracht, en heb er veel geleerd: de Engelse termen voor allerlei dingen die in het Nederlands heel anders heten, de Zuid Afrikaanse gewoontes voor prenatale zorg, rekening houdend met het geringe besef van tijd dat de meeste mensen hier hebben. De vraag naar de eerste dag van de laatste menstruatie bijvoorbeeld, is voor de meeste mensen niet te beantwoorden. Maar, valt me op, ook voor vele nurses niet te stellen: men rekent in vandaag en 'voor-vandaag'. Er is nauwelijks verschil tussen gisteren en eergisteren, en ook vorige week valt daaronder. En de rest is 'twee weken geleden'. Dus als je zoiets vraagt maken ze er gewoon wat van: 'vorig jaar november'. En dan kijken ze je zeer verwijtend aan als je nog niet tevreden bent: hoezo 'november heeft dertig dagen, wanneer in november?' November is november en niet zeuren verder, jij domme gastarbeider! Dus staat ook op hun 'zwangerschapskaart': uitgerekend: februari 2008. Ons is dus geleerd dat dat niet de bedoeling is, maar dat is niet beklijfd, zie ik nu om me heen. En het verhaal over de interpretatie van een CTG (een grafiek van zowel de weeën als de hartfrequentie van de baby tijdens een bevalling) vond ik zeer leerzaam: dat 'had ik niet gehad' in Nederland. En ook het 'partogram' (Nico van Egmond trachtte ons dat vergeefs in Friesland ook aan te praten, maar het is werkelijk een handig hulpmiddel) kwam ter sprake.
De vraag is nu wat er verder mee gebeurt. Niets, heb ik de indruk. En dat is jammer.
Nog een aardig bijverschijnsel: in Nederland hebben we schijfjes waarmee je, uitgaande van de eerste dag van de laatste menstruatie makkelijk kan aflezen hoeveel weken en dagen een mevrouw 'onderweg' is, en wanneer ze is 'uitgerekend'. Die schijfjes worden in Nederland door een farmaceutische firma die anticonceptiva aan de vrouw brengt verspreid. Maar sinds een paar jaar in Zuid Afrika niet meer. Waarschijnlijk omdat Zuid Afrika zijn eigen loco's maakt, en dus hun merkpreparaat niet meer inkoopt. Gevraagd werd of de buitenlandse collega's die nog niet lang in Zuid Afrika waren hun oude relaties zouden willen vragen om een stapel van die schijfjes toe te sturen. Ik deed dat, mijn opvolgster bestelde en kreeg de schijfjes en deed ze op de post. Nu is het niet ongebruikelijk dat post er een week of zes over doet, maar dat is inmiddels bijna drie maanden geleden, maar ze zijn er nog steeds niet. Daarom nam ik ruim anderhalve maand geleden nog eens contact op met de firma die mijn Nederlands schijfje uitdeelde, en de betreffende dame van die firma stuurde nog eens een stapel deze kant op. Die zijn vorig weekend aangekomen. Wat zouden ze daar nu mee gedaan hebben bij de douane???

Verder met/over de nascholing: het District bood een training HIV-management aan. Het ziekenhuis werd verondersteld een dokter, een apotheekmedewerker, en een verpleegkundige die op de HIV-behandelafdeling werkt af te vaardigen. Op de wekelijkse staf bijeenkomst werd ik door ons medisch opperhoofd aangewezen als af te vaardigen dokter. Waarom ik? Geen idee, maar dergelijke besluiten zijn hier niet echt voor discussie vatbaar. En ik vond het best leuk om de lokale gewoontes te horen. Op de 'tropencursus' in Amsterdam had ik er ook al veel over gehoord, maar hier, temidden van de grootste HIV-epidemie ter wereld (al is prevalenie in de provincie KwazuluNathal nog hoger dan hier), zou het vast anders zijn. De training zou drie dagen duren (dinsdag t/m donderdag), werd in Vrijburg gehouden (we zouden dagelijks door het ziekenhuis gebracht en weer opgehaald worden) en was keurig twee weken tevoren aangekondigd. Maar maandagmiddag kwam het bericht dat hij uitgesteld was. D.w.z. voor mij, de apotheek-medewerker en de verpleegkundige gingen wel. Men was er niet in geslaagd om een spreker te vinden die ook voor dokters zou kunnen optreden, werd verteld. Maar de volgende week zou er weer een cursus zijn, over palliatieve zorg, en die zou niet drie maar zes dagen duren, we zouden nu zelfs in het hotel logeren. Nu heeft de palliatieve zorg een warm plekje in mijn hart, maar ik zie dat hier nog net zo werken. Natuurlijk: de principes zijn overal hetzelfde, maar ik kan me bij palliatieve zorg niet zo goed iets voorstellen in een omgeving zonder thuiszorg-organisaties, vaak zonder stromend water en elektriciteit, en als wc een huisje 20m verderop buiten, zonder de vele technische hulpmiddelen zoals hoog-laagbedden, infuuspompen en de vele farmaceutische mogelijkheden als morfine-pleisters. En vooral ook zonder de intensieve samenwerking eerste-tweede-lijn die we in ieder geval rondom Leeuwarden, maar ook elders in Nederland hebben. Maar ook hier weer: je bent aangewezen en je hebt maar te gaan. Nou ja, graag natuurlijk, al had ik het liever over HIV gehad.
Op maandagochtend erg vroeg stond ik te wachten op het transport. Ruim een kwartier later kwam de diëtiste die ook mee zou, opdagen, maar ze moest nog 'even' iets regelen in het ziekenhuis, en ze verdween voor een kwartier. Daarna gingen we dus op weg, onderweg nog een verpleegkundige van de HIV-afdeling oppikkend die ook mee zou. We kwamen een half uur te laat aan, waren de tweede groep die aan kwam, maar van de cursus en zijn leiders nog niets te bekennen. In de loop van de morgen kwamen nog een aantal groepen aan. Dit alles tot verbazing van het hotel want dat verwachtte ons pas dinsdag. Rond een uur of 12 kwam bericht dat er helemaal geen cursus zou zijn vandaag, dat die pas morgen zou beginnen, en zou gaan over HIV-management!!! En nog een half uurtje later: ja, het was goed dat we ook deze nacht in het hotel zouden blijven, hoewel dat niet de bedoeling was geweest. Maar ja, er was een 'misverstand' geweest op het District. Zó bont hebben we het bij mijn weten met onze WDH (de groep die de nascholing maakte in Noordwest Friesland) toch nog niet gemaakt.
Op zich vond ik het prima dat het onderwerp toch HIV was, en de andere cusisten bleken ook allemaal aanvankelijk naar de HIV-training gewild te hebben, dus was er niet veel gemopper daarover. Wel over de 'verloren' dag. Weer was het strict frontaal onderwijs, aan de hand van PowerPoint presentaties. De mevrouw die het gaf deed het aardig, ik was in ieder geval geboeid. Ook hier weer: niet echt nieuw, maar wel de lokale puntjes op de I, en dat is nuttig voor me. Omdat ons palliatieve zorg beloofd was, werd na afloop van de eerste en tweede dag nog een verhaal over palliateve zorg gehouden door een andere mevrouw. Ook die was wat ongelukkig met deze onderwijsvorm, ze werkte liever in kleinere groepen, en dan ging het over gespreksvoering en zo. Nu presenteerde ze protocollen die werkelijk hetzelfde zijn als de Nederlandse. Ik werd er wat mismoedig van, en vroeg haar later, na afloop, hoe ze dat voor zich zag in Taung en omgeving. Nee: niet. Zelfs in Pretoria werkt het nog niet, bekende ze. Maar nu zaaien en wie weet later oogsten, was haar gedachte. Niet de mijne.
Nog een technisch probleem: de cursus duurde dus ook korter dan verwacht: niet zaterdagmorgen, maar donderdagmiddag al naar huis. Dus transport regelen. Ook dat viel niet mee, maar uiteindelijk werden we na 4 uur wachten gehaald.

Ik heb zelf hier al twee praatjes gehouden. De eerste over het gebruik van groeicurve's om ook al voordat er echt symptomen zijn doordat een kind niet groeit erop geattendeerd te worden dat er iets mis aan het gaan is. D.w.z. het praatje ging over het niet-gebruik dat er van gemaakt wordt, en de droeve consequenties daarvan voor de kinderen in de vorm van veel te laat doorsturen en vervolgens doodgaan. Ik maakte foto's van groeicurve's en van kinderen, en maakte er een mooie presentatie van, vond ikzelf. Helaas viel bij de feitelijke presentatie de stroom uit, en dan doet zo'n projector het niet. De sroomonderbrekingen hier hebben zelfs het Nederlandse nieuws bereikt hoorde ik, dus daar zal ik verder nu niet op doorgaan. Mar dit is wel overmacht.
En na mijn training werd me gevraagd daarover 'even' een verhaaltje te houden, overmorgen graag. Nu ik was uitverkoren om naar die training te gaan vond ik dat ik niet kon weigeren, maar wie mij kent en weet hoe ik praatjes voorbereid weet ook dat twee dagen eigenlijk te kort is. Toen ik de bewuste woensdagmorgen extra vroeg verscheen om de projector op te stellen, mijn computer aan te zetten, trof ik daar een mevrouw, die ook werd verondersteld een praatje te houden. Ze is van de firma Nestlé, en was door de apotheker uitgenodigd, en speciaal naar Taung toe gereisd hiervoor. Dus heb ik haar geheugenstickje (na McAfee dat op virussen te laten controleren) in mijn computertje gestopt en mijn plaats afgestaan. En een week later mijn praatje gehouden. Nu is het hier als buitenlander houden van een praatje over HIV zoiets als de mensen hier iets vertellen over het leven in Taung: dat voelt ongemakkelijk, maar ze waren sportief en beschouwden het als een aardige herhaling.

En dan heb het niet over de praatjes van anderen die opeens uitgesteld, afgesteld of anderszins verschoven worden om mij strikt onduidelijke redenen. En omdat je toch nooit zeker weet of er wel een vergadering is op het afgesproken tijdstip, of een half uur later, of een kwartier eerder, of helemaal niet, het voortdurend te laat binnenkomen van mensen, of alleen het een hoofd om de hoek van de deur steken van mensen die dachten dat er in die ruimte iets anders aan het gebeuren was. En de mobiele telefoons die altijd en overal afgaan met de meest fantastische en vooral erg luide ringtones. Dat is allemaal helemaal gewoon…

Wat vind ik nu van dit alles:
* de organisatie van zeer veel dingen, maar ook die van de bij- en nascholing, is hier toch duidelijk heel anders dan ik gewend was. En door die wonderlijke organisatie is de effectiviteit toch ook beneden wat mogelijk is: je hebt geen enkele mogelijkheid je voor te bereiden op wat je te wachten staat. En het opvallendst is het gebrek aan keuzemogelijkheden: er bestaan ook wel andere cursussen, maar daarvoor moet je vakantiedagen opnemen. Zo heb ik, overigens als veel anderen in het ziekenhuis ook, te kennen gegeven dat ik mij onvoldoende getraind acht in de anesthesie, en dat ik een training daarin hard nodig heb. En dat ik het erg onveilig vind om toch opeens aan gaskranen voor een patiënt te moeten draaien. Er worden toezeggingen gedaan, waarvan ik nu weet dat die aan vele anderen ook gedaan zijn. En er gebeurt (nog) niets.
* de vorm is ook tamelijk 'ouderwets', zeer schools. Ik hou daar wel van, maar deskundigen zijn het er over eens dat dat niet de meest effectieve manier voor volwassenen-onderwijs is.
* maar 'iets is veel beter dan niets'; men doet kennelijk wel zijn best.

Het is en blijft een zeer wonderlijk land. Ik blijf geboeid rondkijken.
HgrJW.