Herfst en 'Pinyane Butsile Legae'

Eindelijk weer eens een berichtje. Niet dat er niets gebeurt: veel zelfs. Ik begin me steeds zekerder te voelen in het medische gebeuren, al zijn er nog dagelijks dingen die ik niet weet. Maar dan zijn er meestal bereidwillige collega's (die het dan vaak ook niet weten helaas, maar samen aanmodderen is veel prettiger dan in je eentje) aan wie wat te vragen valt. Ik heb inmiddels mijn eerste keizersneden zelf gesneden, één zelfs min of meer zonder begeleiding: de dokter die dienst had zat nog met autopech in Johannesburg (als je auto het doet zo'n 6 uur rijden; dat is niet handig als je dienst hebt), en ik was weliswaar nabij aan het boodschappen doen na een zaterdag en -nachtdienst, maar was de enige beschikbare dokter. Moeder, kind en dokter maken het goed; dank U. Beginnersgeluk? Maar wat een wereld, dat dat allemaal niet alleen maar kan, maar zonder blikken of blozen gewoon gevonden wordt. 'We live in an unequate world' blijft overduidelijk.

Het weer wordt wat herfstiger. Er zijn dagen dat het gewoon Nederlands weer is, en er is zelfs al een dag geweest dat het bij jullie warmer was dan hier. De eerste boom in mijn achtertuin is geel gekleurd en verliest nu zijn blaadjes; zijn meest soortgenoten staan nog groen te zijn, en krijgen hun eerste gele blaadjes. Er zijn steeds minder zwaluwen in de lucht, maar er zijn er nog steeds. Ik zit nog wel steeds buiten te ontbijten, maar heb er een fleece bij aan sinds een week of twee. En ik heb mij sokken weer tevoorschijn gehaald, al was dat vandaag weer geheel niet nodig: 12 gaden bij het ontbijt, en 27 bij de lunch. Er was een paar maanden geleden spontaan een petunia langs de weg op het ziekenhuisterrein gegroeid, maar in plaats van die te koesteren haalden de tuinmannen hem weg. Het is kennelijk een eigenwijs plantje, want hij was er weer afgelopen weekend. Ik heb er een paar stukjes van uitgegraven om in mijn tuin te zetten: dat is kennelijk onkruid hier.
Ik word steeds gewaarschuwd voor de winter hier: koud en droog zou het zijn. Ik heb geprobeerd een kacheltje te kopen, om over een week of drie Irene hier te kunnen ontvangen, maar ben daar tussen de bedrijven door niet erg in geslaagd: zoals al gemeld had ik afgelopen zaterdag dienst, en zondagmorgen werd door chirurgische bezigheden in de war gestuurd.

Vanuit ons ziekenhuis 'bedienen' we een erg grote regio, waar allemaal clinic's staan, gerund door verpleegkundigen die het werk doen dat wij in Nederland door huisartsen laten doen. Wees maar blij dat dat het geval is, want de griebels lopen me soms over de grabbels als ik zie wat ze doen. Er zijn wel protocollen, en die zijn eigenlijk wel redelijk, maar daar houdt men zich om diverse redenen vaak niet aan: bijvoorbeeld: iemand met hoge bloeddruk of suikerziekte zou eigenlijk periodiek wat uitgebreider bloedonderzoek moeten ondergaan. Maar ja, als je daarvoor naar het 'nabij' gelegen ziekenhuis moet (15km lopen!) of als de zuster voor de derde maal bloed moet afnemen omdat de auto die het zou komen ophalen niet verschenen is, kan ik me voorstellen dat je als zorgverlener wat moe wordt van dat soort dingen en gedemotiveerd raakt. Bovendien houden mensen helemaal niet van bloed-testen. In het Tswana is het woord voor bloed hetzelfde als dat voor geld: zoiets kostbaars ga je toch niet aan routine-aangelegenheden besteden als je bovendien nergens last van hebt!
Maar goed; ik kom op die manier wekelijks in een dorpje 'Lower Majaekgoro' en daar is een projectje ter ondersteuning van AIDS-wezen, zowel in Lower Majaekgoro als in een gehucht nog veel verder van de bewoonde wereld, geheten Thotayatau. De zuster van de clinic in Lower Majaekgoro komt daar oorspronkelijk vandaan; dat is de connectie.
Maar realiseer je wat ze doen: in beide dorpjes, gemeenschapjes van de ene iets meer, de andere iets minder dan 2000 mensen, dus ongeveer vergelijkbaar met Beetgum + Beetgumermolen + Engelum, zijn zo'n 150 AIDS-wezen. Die worden opgevangen door familie, meestal grootouders. Nu heerst het stigma tegen AIDS nog zeer heftig hier. Men wil desnoods wel geloven dat er een virus is dat er iets mee van doen heeft, en dat dat (O-foei!) door sexueel verkeer wordt overgebracht, maar allerlei magischer verklaringen zijn nog zeer levendig en actueel aanwezig. Niet alleen bij AIDS trouwens: toen ik een mevrouw geen antibiotica wilde geven voor haar rugklachten werd ik na afloop even apart genomen door een zuster die me waarschuwde dat die mevrouw een tovenares was, en dat ik nu toch werkelijk voorzorgsmaatregelen moest nemen, want ze was bekend als vrij gevaarlijk. Ik moest dus ook naar een tovenaar. Ik beken het niet gedaan te hebben; (nog) niet met de vreselijke gevolgen waarvoor gevreesd werd. Zodat die zuster me nu ook met een scheef oog aankijkt: zou ik ook… Maar goed: als je een AIDS-kind op vangt stel je jezelf bloot aan sociale uitsluiting. Het is dus vrij dapper om dat te doen. En realiseer je de aantallen: op een gemeenschapje van 2000 mensen 150 AIDS-wezen. Dat betekent niet dat er 300 jong-volwassenen dood gegaan is, want er zijn ook broertjes en zusjes bij, maar zo'n 10% van de inwoners is dus wel afgelopen 3-5 jaar dood gegaan aan AIDS: jong-volwassenen, met (kleine) kinderen, in de economisch meest effectieve fase van hun leven. (Bedenk eens wat 200 doden in Beetgumermolen-Beetgum-Engelum in 5 jaar zou veroorzaken…) De ontwrichting daardoor is enorm, en overal zichtbaar, maar wordt vanwege het stigma overal ontkend.
Daardoor is ook de steun aan die kinderen een wat problematisch gebeuren. Veel van die kinderen zijn zelf ook besmet natuurlijk, door besmetting tijdens zwangerschap, bevalling of borstvoeding. De medische zorg wordt van overheidswege 'gratis' gegeven, maar het transport van en naar de kliniek moeten ze zelf betalen. De plaatselijke clinic's verzorgen dat niet, dat is (nog) gecentraliseerd in ziekenhuizen (en gezien het niveau van zorg in die clinic's kan ik me dat voorstellen.) Vanuit Thotayatau is dat zo'n 60km, voor een groot deel over een hobbelige grintweg. Ik deed er in mijn auto zo'n twee uur over, maar als je per bus wilt kan je niet in één dag heen en weer. (Wat zei ik ook alweer: we live in an unequate world…) Het project dat die zuster uit Lower Majaekgoro aan het opstarten is is bedoeld om de verzorgers van de kinderen (financieel en emotioneel) te steunen door bijdragen aan voeding (HIV-besmette mensen hebben meer en gezonder eten nodig dan 'gewone' mensen; besef dat naast ernstige adipositas, ondervoeding ook onder gezonde mensen nog regelmatig voorkomt.) en bijvoorbeeld schooluniformen. Op bijgaand plaatje zie je onder het plaatsnaambord van Thotayatau een bruin gebouwtje: dat is het gemeenschapsgebouwtje van het project. Ik kon de zon door het dak zien schijnen; wel aardig als die schijnt, maar niet als het regent…
Ik kan het niet laten: ook een plaatje van het kliniekje van Lower Majaekgoro. De patiënt zit meestal naast de tafel, ik erachter en de zuster die voor de vertaling zorgt van deze kant gezien daarvoor. Eén van de redenen om zo van dat plekje te houden is de chaos die de zuster om zich heeft: wie zich de tafel in mijn spreekkamer herinnert kan zich bij deze tafel vast wat voorstellen. En nu had ze al opgeruimd, dus kan je je voorstellen hoe het tijdens actie is?
Ik ben aan het nadenken over manieren om dat project, genaamd 'Pinyane Bustile Legae' hetgeen zoiets als 'welvaart voor iedereen' betekent, te ondersteunen. Je hoort daar meer over, hoop ik.


Maar vanaf morgen gaat er veel veranderen: ik krijg vakantie; Irene komt zondagavond aan in Kaapstad, en we gaan een rondreis door Zuid Afrika maken. Gewoon de toerist uithangen dus. Ik heb er reuze zin in. Het plan is om vanuit Kaapstad min of meer langs de zuid- en oostkust naar het noorden te gaan, via de 'Tuinenroute' en de Drakensbergen naar KwazuluNathal, waar we mogelijk een collega van de tropencursus gaan opzoeken. Door naar het noorden, tot en met het Krugerspark, dan via Johannesburg en Pilanusberg/Suncity terug door het binnenland, via o.m. Taung natuurlijk, want Irene moet het hier ook zien. Ik ben koffers aan het pakken. Plannen genoeg, maar voor tips houden we ons altijd aanbevolen.

HgrJW.