Psychiatrie en Witsand

Het blijft een merkwaardig fenomeen dat een ziekenhuis kan blijven doordraaien met minder dan de helft van het aantal dokters dat er hoort te werken. Ik begrijp ook nog steeds niet goed hoe dat gaat, al doe ik er aan mee. Verbaasd kijk ik toe naar mijn collega's en mezelf en vraag me af hóe ver ik zal afglijden in het leveren van ondermaatse zorg. Ik was altijd een vrij trage werker; mijn ex-patiënten in Beetgumermolen weten dat als besten; ze hebben vaak zeer lang op me zitten wachten. Maar ik vond zorg en aandacht en nauwkeurigheid belangrijker dan snelheid. Dat vind ik nog steeds, maar dat is in deze situatie niet meer vol te houden. Het is niet te vermijden dat er dan nóg meer dingen mis gaan dan dat er toch al altijd mis gaan door de gammele, en rammelend organisatie van de zorg. Haastige spoed is zelden goed, en hier werkelijk aantoonbaar slecht. Daarover later mogelijk meer.

Ik ben momenteel voor een groot deel verantwoordelijk voor het medisch reilen en zeilen op de psychiatrie-afdeling. Daar zag ik nogal tegen op, want hoe kan je nu psychiatrie bedrijven zonder met die mensen te kunnen praten, dacht ik. Nou, bij de psychiatrie die hier bedreven wordt, kan dat heel goed, blijkt.
Om te beginnen worden mensen met de in Nederland gebruikelijke klachten als nervositeit, angstigheid en depressie helemaal niet naar het ziekenhuis gestuurd. Die gaan naar de tovenaar, of naar een 'private doctor' of soms zelfs naar een psycholoog, maar ook die is in ons 'public system' niet voorhanden. Wat we hier in het ziekenhuis zien, zijn mensen die zich storend gedragen: agressief, dingen stuk maken, mensen lastig vallen, luid lopen te praten in zichzelf, 's nachts de boel op stelten zetten, etcetera. Ik heb de indruk dat de meerderheid van de patiënten zwakbegaafd is en dat de wereld gewoon te ingewikkeld voor ze is. 'Debiliteitspsychose' is een veel te groot woord daarvoor; gebrek aan deskundige en liefdevolle begeleiding lijkt me een betere omschrijving. Voor een deel zijn die mensen echt psychotisch, en hebben ze wanen en hallucinaties. Maar voor een aanzienlijk deel zijn ze ook 'gewoon' onder invloed van alcohol en/of diverse 'dwelms', zoals het Afrikaans woord voor drugs luidt. 'Dagga' is een verzamelnaam voor diverse kruiden, waaronder marihuana, maar ook andere meer psychedelische dingen kunnen er in zitten, en daar kan je kennelijk behoorlijk de kluts van kwijt raken. In alle gevallen worden ze gesedeerd (= versuft), en komen dus helemaal- of half-slapend aan, en krijgen op de afdeling geleidelijk afnemende hoeveelheden 'neuroleptica', zoals haloperidol. En als het niet hun eerste keer is, maar ze na de vorige keer hun medicatie op eigen houtje stopten, en (daardoor?) weer in de war raakten, krijgen ze die als injectie die je slechts eens per maand hoeft te geven. Aldus gekalmeerd, dan wel gesedeerd worden ze dan weer ontslagen. Tot voor kort had dit ziekenhuis nog een 'social worker', die met de familie kon overleggen en de thuissituatie kon bekijken door daar op bezoek te gaan, maar die is er sinds twee maanden alweer ook niet meer. Dus beperkt mijn taak zich ertoe de routine-lab-uitslagen te bekijken, en als daar niet al te veel aan mankeert op grond van de mening van de verpleegkundige dat de patiënt zich weer goed gedraagt, hem/haar te ontslaan met het verzoek aan zijn lokale kliniek hem te vervolgen, de medicatie voort te zetten, en bij hernieuwde problemen hem/haar opnieuw te verwijzen. Dat laatste liefst vóór het weer helemaal uit de hand gelopen is, maar dat gebeurt vrijwel nooit, omdat zo'n patiënt zich helemaal ontrekt aan de zorg en verzorging. 'Tot de volgende keer', is het dus meestal, als ze verwaarloosd, half verhongerd en angstig om zich heen slaand ergens worden aangetroffen. Kwaliteit van zorg?
Een klein bijkomend probleem: ook door HIV kunnen mensen ernstig in de war raken. Maar als je in de war bent kan je geen oordeel geven over of je op HIV getest wilt worden. Dus kan er niet getest worden. Dus moet je wachten of er andere neurologische problemen als verlammingen ontstaan vóór je naar eventuele meningitis kan gaan zoeken. Dit blijft een wonderlijk land.
Een ander probleem stipte ik al aan: de begeleiding. Ontsporende mensen worden door familie opgevangen. Dat kan beter en slechter, maar vaak doet die familie, en daarin dan weer een speciaal familielid, bijvoorbeeld de vader of moeder, wel zijn best. Maar het gaat mis als die centrale verzorger weg valt, bijvoorbeeld omdat die zelf ziek wordt, of overlijdt. De patiënt belandt dan in een vacuüm, omdat de diverse andere familieleden, indien aanwezig (HIV zorgt voor aanzienlijke uitdunning van gezinnen hier) nog aan het overleggen zijn wíe die, vaak niet onaanzienlijke zorg op zich zal nemen. Zo heb ik al diverse patiënten zien binnenkomen.

Maar het is hier niet alleen maar kommer en kwel: het is echt ook wel leuk hier. Alweer twee weken geleden was hier een lang weekend: maandag 16 juni was het 'dag van de jeugd', en een officiële vrije dag. Men herdenkt dan dat in 1976 op die dag in Soweto een paar honderd (!!!) scholieren zijn doodgeschoten die protesteerden tegen het invoeren van Afrikaans als verplichte taal op school. Op mijn tweede dag in Zuid Afrika, nog in Johannesburg, maakte ik een rondrit door o.m. Soweto, en werd daarbij ook langs het 'Hector Petersen Museum' dat daaraan herinnert geleid. Maar veel (jongere) mensen hier weten dat allemaal niet meer, en hebben gewoon een vrije dag. Bijgaand een krantenfoto uit die tijd, van Hector P(i)eterson die toen doodgeschoten is, maar daar was toevallig een fotojournalist bij. Ik herinnerde me die foto toen ik hem weer zag.
Ik maakte van het lange weekend gebruik door een tocht naar het westen te maken: de kalahari in. Het land wordt die kant op steeds kaler. De grond is er zoals overal rood-bruin, en er staan struikjes. En hier en daar temidden van de platte vlakte opeens bergen. En ergens ten zuiden van de weg tussen Kuruman (een stad met/bij een opmerkelijke bron) en Uppington (een grotere stad veel verder naar het westen, aan de Oranjerievier) ligt het Wistand Natuurreservaat: heel erg grote duinen van wit stuifzand. Hun website www.witsandkalahari.co.za geeft een iets geflatteerd beeld van het geheel: het zwembad en het restaurant zijn er wel, maar moet je ruim tevoren boeken, en ik ontdekte die vrije dag pas in de week ervoor, kon dus niet meer reserveren, en dus was gewoon alles dicht. Dat witte zand is erg opvallend tussen al dat rood. Het schijnt het gevolg te zijn van ondergronds water en frequente blikseminslag; helemaal heb ik het niet begrepen. Als de wind op een bepaalde manier waait schijnt het zand lawaai te maken: in het Afrikaans heet het dan ook 'Brulsand', maar het brulde niet toen ik er was. Dat neemt niet weg dat het indrukwekkende duinen waren, waarin het leuk wandelen en klauteren is. Kennelijk is ook de fauna per park verschillend: er zijn ook hier allemaal dieren, maar hier struikelde je bij wijze van spreken over de springbokken.